بررسی عناصر دستور تاریخی در کتاب تاریخ سیستان

از ویژگی های بارز اغلب آثار دوره نخستین زبان فارسی دری، سادگی بیان، ایجاز و اختصار و رسایی مفهوم است که به دلیل پیروی نویسندگان از زبان گفتار آن روزگار، دارای نشانه های پر شماری از کاربرد واژگان کهن، ترکیبات، تعبیرات و اصطلاحات و چگونگی پیوندهای جمله های زبان گفتگوست. و طبیعی است که شناخت این عناصر و آگاهی از پیشینه آنها موجب سهولت دستیابی اهل تحقیق و پژوهش به جریان تحوّل زبان در طول تاریخ شده و آنها را در درک بهتر و عمیق تر متون ادبی یاری می دهد. یکی از قدیمی ترین آثاری که به لحاظ ویژگی های سبکی و قواعد انشایی و دستوری حائز اهمّیّت است «تاریخ سیستان» است که از مهمترین این اختصاصات، به موارد ذیل می توان اشاره کرد: 1- کاربرد افعال دو وجهی مانند: زادن، گشادن، سوختن. 2- مجهول ساختن افعال معلوم با معین فعل های «آمدن» و «گشتن». 3- فاصله انداختن میان نون نفی و فعل در عبارات منفی. 4- کاربرد پیشواژک « ب » بر سر صیغه های ماضی و مصدر و منفی. 5- استعمال فعل های «بودن» و «شدن» با پیشواژک « ب » به معانی مختلف. 6- کاربرد ماضی بعید از فعل «بودن» به صورت « بوده بود». 7- کاربرد «دویم» و «سدیگر، سیُم» به جای «دوم» و «سوم». 8- جمع بستن دوباره جمع های مکسّر عربی نظیر: نواحی ها، حیل ها. 9- کاربرد کلمه «همگنان» به جای «همگان». 10- کاربرد فعل های آغازی، رویا، بیان حال. 11- نکره آوردن اسم با استعمال لفظ «یکی» پیش از اسم. 12- گذرا ساختن فعل «ایستادن» به صورت «ایستانیدن و بیستانیدن». 13- کاربرد فعل امر با جزء صرفی « می» و «همی». 14- مطابقت صفت با موصوف در تأنیث و تذکیر. 15- استعمال «اندر» به جای «در». 16- کاربرد حروف اضافه کهن چون «زی، ازبهرِ، دونِ، به... اندرون». 17- کاربرد قیدهای متروکی چون: لختی، سخت. 18- استعمال اصوات فارسی و عربی متروکی چون: هین، بخ بخ. 19- جمع بستن کلمه های مختوم به « ا» با «ان» بدون الحاق یاء مانند: ناسزاآن. 20- استعمال افعال با پیشوندهای کهن نظیر: فراز، فرو، فرا، باز.